Τις προάλλες για χιλιοστή φορά έβαλα να παρακολουθήσω την ταινία “Τα μυαλά που κουβαλάς”. Από την πρώτη φορά θυμάμαι πόσο ευρηματική και παράλληλα ενσυναισθητική βρήκα την υπόθεση. Πρόκειται για τις σκέψεις και τα συναισθήματα ενός κοριτσιού. Πρωταγωνιστές είναι τα συναισθήματα του τα οποία φυσικά κατοικούν στο κέντρο του εγκεφάλου. Η Χαρά, η Λύπη, ο Θυμός, ο Φόβος και η Αηδία βρίσκονται στον εγκέφαλο του κοριτσιού με σκοπό να το προστατεύουν και να το κάνουν ευτυχισμένο. Κάθε ανάμνηση αποθηκεύεται σε έναν τεράστιο λαβύρινθο όπου και προστατεύεται όντας έτοιμη για ανάκληση αν χρειαστεί. Μνήμες που δεν είναι πια χρήσιμες για το κορίτσι πετάγονται στη χωματερή για οικονομία χώρου, όπως ακριβώς, δηλαδή, λειτουργεί και στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός μας. Την πρώτη φορά που είδα την ταινία θαύμασα τον ευφυή και απλό τρόπο με τον οποίο αναπαρίσταται η λειτουργία του εγκεφάλου. Όμως, είχα μείνει πολύ στην επιφάνεια, καθώς η ουσία της ταινίας είναι ακόμη πιο σημαντική.
Η ταινία πέρα των άλλων, εξηγεί την πολύτιμη λειτουργία των συναισθημάτων και ουσιαστικά αναπαριστά τις αντιλήψεις του δυτικού κόσμου για τα συναισθήματα και πώς πρέπει να τα διαχειριζόμαστε. Και τι εννοώ με αυτό: Τα τελευταία χρόνια παρατηρώ την έντονη τάση του κόσμου αλλά και της ίδιας της επιστήμης της ψυχολογίας προς τα “θετικά συναισθήματα”. “Πώς να γίνετε ευτυχισμένοι”, “Σκέψου θετικά”, “Η ευτυχία είναι επιλογή” και άλλα παρόμοια είναι οι τίτλοι βιβλίων αυτοβοήθειας ή άλλων σχετικών άρθρων. Φυσικά σκοπός μου δεν είναι να απορρίψω τους ανθρώπους που έχουν δουλέψει πάνω σε όλα αυτά. Ωστόσο, συχνά προβληματίζομαι σε σχέση με αυτό το κυνήγι της ευτυχίας και κατά πόσο τελικά μας βοηθάει ή όχι.
Η ταινία αυτή, λοιπόν, χώρεσε όλες τις σκέψεις μου σχετικά με τον παραπάνω προβληματισμό. Παρακολουθούμε τη Χαρά η οποία προσπαθεί να κρατήσει την Ράιλι χαρούμενη πάση θυσία. Ουσιαστικά εκτοπίζει τη Λύπη από το κέντρο ελέγχου κατηγορώντας την ότι βλάπτει τη Ράιλι.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η Ράιλι με την οικογένειά της μετακομίζουν από το σπίτι που έμεναν σε ένα άλλο σπίτι, σε μια άλλη πόλη εντελώς άγνωστη για το κορίτσι. Η Ράιλι αλλάζει σχολείο, χάνει όλους τους φίλους της και όλες τις αγαπημένες της συνήθειες, όπως το χόκεϊ. Επομένως, το κορίτσι έρχεται αντιμέτωπο με πολλές απώλειες. Ναι, όσο υπερβολικό ίσως και να ακούγεται, μια μετακόμιση, η αλλαγή σχολείου και η απώλεια των φίλων, αποτελούν πολύ σημαντικές απώλειες όχι μόνο για ένα παιδί αλλά και για έναν ενήλικα.
Οι απώλειες αυτές είναι πολύ σημαντικές για την συναισθηματική και προσωπική μας ανάπτυξη και είναι πολύ βοηθητικό να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να βιώνει τα συναισθήματα που φέρνουν. Ακριβώς, λοιπόν, στην ταινία επειδή η Ράιλι βιώνει όλα αυτά τα σημαντικά γεγονότα στη ζωή της, η Λύπη μπερδεύεται και αρχίζει να ακουμπά τις αναμνήσεις της Ράιλι, χωρίς να καταλαβαίνει το γιατί, μετατρέποντας τες όμως από χαρούμενες σε λυπημένες. Ουσιαστικά, έρχεται να διευκολύνει τη Ράιλι να βιώσει το συναίσθημα της θλίψης που φέρνουν όλες αυτές οι αλλαγές στη ζωή της. Ωστόσο, η Χαρά επεμβαίνει και δεν αφήνει τη Λύπη να κάνει τη δουλειά της, προσπαθώντας να “αναγκάσει” σχεδόν τη Ράιλι να νιώσει χαρουμενη. Σ’ έναν καυγά, λοιπόν, μεταξύ της Χαράς και της Λύπης, οι δυο τους έχουν ένα ατύχημα που τις βγάζει έξω από το κέντρο ελέγχου.
Θα ήθελα να σταθούμε λίγο, όμως, σε αυτό το σημείο. Ανέφερα ότι η Ράιλι βιώνει απώλειες τις οποίες και χρειάζεται να πενθήσει προκειμένου να μπορέσει να επαναδιαπραγματευτεί και να επενδύσει στη νέα της ζωή. Η Λύπη, στο Κέντρο ελέγχου, ως το καταλληλότερο συναίσθημα για το πένθος, προσπαθεί να αναλάβει τον έλεγχο όμως η Χαρά προσπαθεί να την απομακρύνει με το ζόρι, λέγοντάς της μάλιστα, ότι πληγώνει την Ράιλι.
Σας θυμίζει κάτι όλο αυτό; Μήπως σας θυμίζει τις φορές που ως παιδιά ή και ενήλικες ακόμη, θέλατε να κλάψετε, να βιώσετε τη θλίψη σας και κάποιος σας έλεγε να μην στενοχωριέστε; Μήπως σας θυμίζει όλες εκείνες τις στιγμές που εσείς οι ίδιοι μαλώσατε τον εαυτό σας επειδή νιώθατε στενοχωρημένοι και είπατε: “Δεν έχω λόγο να στενοχωριέμαι. Σιγά το πράγμα. Όλοι το έχουν περάσει. Άλλοι περνάνε χειρότερα.” Όλες αυτές οι πεποιθήσεις ότι πρέπει να είμαστε χαρούμενοι και ευγνόμωνες γι’ αυτά που έχουμε (διότι αλλιώς θα είμαστε αχάριστοι), συχνά δεν μας επιτρέπουν να βιώσουμε τη θλίψη, ώστε μέσα από αυτή να λυτρωθούμε και τελικά να προχωρήσουμε. Έτσι, η θλίψη μένει απωθημένη και ως εγκλωβισμένη ενέργεια βρίσκει κάποιον άλλο τρόπο να εκφραστεί μέσα από το σώμα μας με πονοκεφάλους, δυσπεψίες και άλλα ψυχοσωματικά σύνδρομα.
Ας επιστρέψουμε όμως στην ταινία. Αφού η Χαρά και η Λύπη έχουν βρεθεί εκτός του κέντρου ελέγχου του μυαλού της Ράιλι, προσπαθούν να επιστρέψουν πίσω. Παράλληλα, πίσω στο κέντρο ελέγχου, τα συναισθήματα του Φόβου, του Θυμού και της Αηδίας αναλαμβάνουν τον έλεγχο με αποτέλεσμα πια η Ράλι να νιώθει συναισθήματα μη συμβατά με όσα της συμβαίνουν. Αυτό έχει ως συνέπεια να καταστρέφονται οι σχέσεις της με τους σημαντικούς άλλους. Θυμώνει και μαλώνει με τους γονείς της και αποφασίζει να το σκάσει από το σπίτι.
Στην πραγματικότητα, όταν βιώνω ένα λυπηρό γεγονός, το οποίο αδυνατώ να επεξεργαστώ συναισθηματικά με τον τρόπο που μου ταιριάζει, όπως στην περίπτωση της Ράιλι, αντί να λυπηθώ και να κλάψω επειδή μου λείπουν οι φίλοι μου και το παλιό μου σπίτι, ζηλεύω και θυμώνω που μου συμβαίνουν όλα αυτά και τα βάζω με τους γύρω μου προβάλλοντας την επιθετικότητά μου στο περιβάλλον μου. Συχνά δεν μπορώ να καταλάβω ότι πίσω από τη ζήλεια και το θυμό μου κρύβεται έντονη στενοχώρια και πένθος γι’ αυτά που χάνω και έτσι απομακρύνομαι από τους γύρω μου και κλείνομαι στον εαυτό μου.
Μια από τις αγαπημένες μου σκηνές είναι όταν η Χαρά και η Λύπη, στην προσπάθειά τους να επιστρέψουν στο κέντρο ελέγχου βρίσκουν τον φανταστικό φίλο της Ράιλι. Εκείνος τις βοηθάει αλλά χάνει το πατίνι με το οποίο θα πήγαινε την Ράιλι στο φεγγάρι. Είναι πολύ λυπημένος ενώ η Χαρά προσπαθεί γι’ ακόμη μια φορά να εκβιάσει ευχάριστα συναισθήματα και να τον κάνει να χαρεί. Αντιθέτως η Λύπη κάθεται δίπλα του και δείχνοντας ενσυναίσθηση γι’ αυτό που νιώθει, τελικά τον διευκολύνει να κλάψει και να λυπηθεί για το πατίνι που έχασε αλλά και για όλες τις ωραίες στιγμές που πέρασε με την Ράιλι και τώρα ανήκουν στο παρελθόν. Έτσι, έχει την ευκαιρία να πενθήσει για όλα αυτά και έπειτα είναι σε θέση να βοηθήσει την Χαρά και τη Λύπη να επιστρέψουν στο Κέντρο ελέγχου.
Η ταινία καταλήγει με την Χαρά να έχει πέσει στον λάκκο με τις αναμνήσεις που πρόκειται να διαγραφούν, κινδυνεύοντας και η ίδια να διαγραφεί μια για πάντα. Εκεί, κοιτάζοντας τις αναμνήσεις της Ράιλι, συνειδητοποιεί την αξία της Λύπης. Σχεδόν πίσω από κάθε ευχάριστη ανάμνηση της Ράιλι, έχει προηγηθεί κάποιο λυπηρό γεγονός που την στενοχώρησε. Όμως, οι αγαπημένοι της άνθρωποι ήταν πάντοτε εκεί για να την στηρίξουν και να την διευκολύνουν να επεξεργαστεί συναισθηματικά το κάθε οδυνηρό γεγονός. Αυτό ήταν που της επέτρεπε μετά να επαναδιαπραγματεύεται την εμπειρία της και να μπορεί έπειτα να βιώνει και την χαρά.
Και κάπως έτσι, η ταινία σπάει το στερεότυπο του ότι πρέπει να είμαστε πάντα χαρούμενοι και να βλέπουμε την θετική πλευρά των πραγμάτων, και επιτρέπει στην Ράιλι να βιώνει όλα τα συναισθήματα προκειμένου να είναι ολόκληρη και να αποδέχεται τον εαυτό της. Θεωρώ πως η ταινία αυτή είναι πολύ διευκολυντική για τα παιδιά που δυσοκλεύονται με την έκφραση των συναισθημάτων τους αλλά και για τους ενήλικες που φοβούνται να νιώσουν δύσκολα και δυσάρεστα συναισθήματα και να επιτρέψουν και στα παιδιά τους να τα νιώσουν.
Μαρίνα Μποζάνη, Ψυχολόγος Msc
